Спречување на изборни манипулации (2)

3.Втора експертска мисија (17 - 20 ноември 2015)

Тема на нашата втора мисија во Македонија беше финансирање на изборните кампањи, со фокус на обемот и содржината, контрола во состав на правната рамка за уредување на прашањата наведени погоре. Членови и соработници на ЦИВИЛ стекнаа дополнителни знаења за правното регулирање на финансирањето на изборните кампањи и политичките партии во Хрватска, како и за меѓународните стандарди.

Пишува: Александра Јозиќ - Илековиќ

За време на процесот на пристапување во ЕУ, Република Хрватска донесе квалитетна правна рамка за финансирање на изборните кампањи и политичките партии[1], што е корисно и во македонски контекст. Размената на искуства и знаења резултираше со конкретни предлози на ЦИВИЛ за организирање и надзор на финансирањето на предизборната кампања и улогата на ДИК. Јавниот собир имаше значајна медиумска покриеност, а на затворените состаноци/работилници се разговараше со претставници и на други организации на граѓанското општество, претставници на политичките партии и експерти кои се занимаваат со изборниот процес.

Додека работевме со колегите и од информациите што ги добивме за време на посетата и од увидот на Изборниот законик, сметаме дека е потребно да се пропишат лимити за трошење пари во кампањите и износот да биде функционален, економски и етички прифатлив, со оглед на социјалниот момент на транзицијата во која е македонското општество и на економијата на Македонија. Исто така, треба да се разгледа потребата - контролата на финансирањето на кампањите да се довери на ДИК, која таа контрола би ја вршела независно од Државниот завод за ревизија, со јасни демаркации во ингеренциите. Треба да се предвиди и дека надзорот ДИК ќе го врши во соработка со другите надлежни органи (на пример, Даночната управа, Министерството за финансии...). Според информациите што ги имаме добиено, ДИК има околу 120 вработени во Стручната служба, што во споредба со 14 вработени во стручната служба на Државната изборна комисија на Хрватска (орган кој врши надзор на финансирањето на кампањите) е голем број, а тоа без сомнение покажува дека има доволно човечки ресурси за да врши надзор на финансирањето на кампањите и на политичките партии, доколку постои законска обврска и јасно изразена политичка волја. Исто така, може да се преиспита можноста за контрола и да се предаде на друго независно тело кое бара соодветна политичка и јавна дебата.

Констатиравме дека регулирањето на улогата на парите во политиката е централно прашање на политички агенди во целиот свет. Следењето на финансирањето на кампањите не треба да остане мртва буква на хартија и треба јасно да се регулираат обврските на учесниците во изборите, како и содржината и роковите за доставување на извештаите за трошоците за кампањи, а во оваа смисла да се разработат обрвските на телото кое е задолжено да врши надзор. Неопходно е извештаите се разгледуваат од независно тело и во случај на неисполнување на обврската да се обезбедат санкции, кои во Хрватска се административни и  прекршочни.

Регулирање на финансирањето на партиите е основен предуслов за фер политички натпревар, па за успех на регулацијата не е доволно само донесување на закони, туку и подготвеност да се направат овие закони ефикасни, за што, веруваме, Република Македонија треба да вложи дополнителни напори. Секако дека ова вклучува усвојување на високи политички стандарди на водечките политички партии кои ќе ги усвојуваат како свои ставови.

4.Трета експертската мисија (09 - 11 декември 2015)

Посетата на ЦИВИЛ беше посветена на набљудувањето на изборите, како и на активностите за планирање и методологијата во период на набљудување на кампањата, денот на изборите и постизборниот период, за претстојните избори во Македонија. Во овој дел, ни се придружи и колешката Марина Шкрабало од ГОНГ, како одличен познавач и експерт во областа на заговарачките политики, го пренесе  своето знаење на  колегите од  ЦИВИЛ.

Како дел од методологијата за набљудување на изборите се мапираа другите граѓански организации кои би можеле да придонесат, во заеднички активности со ЦИВИЛ низ поврзување и вмрежување. Во врска со горенаведените активности, разговаравме за потребата да се воспостави организациска структура за следење на изборите. Членовите и соработниците на ЦИВИЛ имаа развиено план на активности за набљудување на предизборниот период, денот на изборите и постизборниот период. Ги анализиравме  капацитетите на организациите и се разви план за соработка со други организации на граѓанското општество во Република Македонија за заеднички да ги набљудуваат претстојните избори. Според македонскиот политички и правен контекст, развиена е методологијата за следење на изборниот процес и свесноста за потребата од понатамошна обука на сите членови на ЦИВИЛ за изборниот процес. Членовите на ЦИВИЛ во детали се запознаени со правата и обврските на набљудувачите во сите фази од изборниот процес и се стекнаа со знаења потребни за анализа на учесниците. Врз основа на постоечките капацитети на ЦИВИЛ, направен е план за нивно зајакнување, со цел да се воспостави нова структура, потребна за успешно набљудување на сите фази од изборниот процес.

Искуствата на ГОНГ со набљудувачите и набљудувањето на сите фази од изборниот процес се корисна основа за воспоставување на планови за следење на изборите и формирање на организациските структури на ЦИВИЛ во набљудување на претстојните избори во Македонија. Исто така, потенцираме дека ЦИВИЛ започна активна соработка со претставниците на другите граѓански организации кои работат на човековите права и на изборниот процес за можно заедничко набљудување на изборите.

Во однос на медиумското известување за изборите, им беа претставени на нашите домаќини "новите" правила за електронските медиуми со национална концесија во Република Хрватска за време на изборната кампања[2].

Примената на "старите" правила[3] доведе  до тоа, емисиите со соочување кои на Хрватската телевизија, траат 50 минути, како што е утврдено според постојните правила, претставник на некоја листа (ако во Изборната единица име 20 листи), да не може да зборува повеќе од 2 минути, а во други емисии на други медиуми, каде правилата предвидуваат траење од 20 минути, да зборуваат помалку од една минута! Исто така, обврските на  електронски медиуми на изборите за пратеници во хрватскиот парламент беа разработени премногу деталнио, со што се спречува ширењето на простор за слободно и креативно посредување на новинарите меѓу граѓаните и нивните интереси и кандидатите и нивните интереси, и со тоа придонесуваат кон лошо информирање и едуцирање на гласачите за партиите, за нивните програми и за кандидатите.

Со  новите правила се настојува на најдобар начин да се следат формите и времето на следење на изборната пропаганда. Со тоа, од една страна, им се гарантира еднаков третман на учесниците во изборите, а дна уредниците и новинарите им се дава слобода во креирањето на емисиите и се утврдува заштитен минимум на термини, што мора да го добие секој изборен кандидат или изборна листа.

Важна е примената на принципот на еднаквост меѓу партиите и кандидатите во изборниот процес. Еднаквоста мора да биде загарантирана, и за таа цел, потребно е државните органи да  имаат неутрален став во однос на: изборната кампања, медиумите, особено од државните медиуми и финансирање на партиите и кампањите од буџетот.

Во зависност од одделен предмет, еднаквоста може да биде стриктна или пропорционална. Доколку еднаквоста на политичките партии е пропорционална, тие мора да се третираат според постигнатите резултати на изборите. Еднаквоста особено се однесува на презентацијата на радио/ТВ, на буџетски средства и на друг вид на поддршка[4].

1. Заклучок

Со имплементацијата на овој проект ние се обидовме, да им ја обезбедиме нашата експертска помош на колегите од  ЦИВИЛ, со цел ЦИВИЛ дополнително да се етаблира како релевантна организација за заштита на човековите права, за промовирање на транспарентноста и за следење на изборниот процес. Секако, позитивно ја оценуваме волјата на ЦИВИЛ и на другите организации за понатамошно вмрежување и за заеднички активности за подобрување на изборното законодавство, за следење на изборниот процес и за спречување на  манипулации во изборниот процес. Врз основа на размената на знаења и искуства, ЦИВИЛ се стекна со нови идеи, како и за што да се залага за подобрување на изборниот процес во Македонија.

(Крај)

[1] Zakon o financiranju političkih aktivnosti i izborne promidžbe („Narodne novine“, broj 24/11, 61/11, 27713 i 48/13-pročišćeni tekst)

[2] „Narodne novine“, broj 118/14

[3] „Narodne novine“, broj 165/03 i 105/07

[4] Kodeks dobre prakse u izbornim pitanjima, Smjernice i obrazloženja, Venecijanska komisija,  listopad 2002.

Експертскиот тим на ЦИВИЛ – Центар за слобода во состав на своите редовни активности, подготви нови, опширни правно-политички анализи за политичките состојби, за кризата и за изборниот процес во Република Македонија.

Соработничката на ЦИВИЛ, Александра Јозиќ-Илековиќ (Република Хрватска), долгогодишна потпретседателка на хрватската Државна изборна комисија, во состав на проектот „Поддршка на ЦИВИЛ за подигање на професионалниот капацитет и развој на јавната-заговарачката политика во застапување на изборните реформи во Република Македонија“, во јануари 2016 подготви анализа за примената на хрватските примери за подобрување на изборното законодавство во Македонија, со цел - спречување на манипулации во изборниот процес, која ја објавуваме во две продолженија

Во текот на февруари, ЦИВИЛ Медиа ја објави во четири продолженија, анализата на д-р Сашо Орданоски „Македонија: Земја на пропуштени демократски можности“, а ќе ја објавиме и анализата на адвокатката Сандра Гавриловска.

Врз основа на овие анализи, како и експертските анализи и препораки на ЦИВИЛ и во следниот период ќе се обиде да го даде својот придонес за создавање услови за одржување слободни избори и занадминување на политичката криза во Република Македонија

Анализите и препораките кои ЦИВИЛ ги подготви во овој период се дел од активностите на проектот „Слободни избори за слободни граѓанки и граѓани“, поддржан од Министерство за надворешни работи на Сојузна Република Германија.