ОДИХР со очекувани констатации за изборниот процес

Мисијата за изборен мониторинг на ОБСЕ/ОДИХР излезе со финалниот извештај за предвремените парламентарни избори на 11 декември 2016 година во Македонија со позитивна оценка за денот на гласање, транспарентноста на изборниот процес и за Државната изборна комисија која во текот на ноќта излезе со првичните резултати.

Постизборниот период  е оценет како напнат, со остра реторика од членовите на владејачката партија кон ДИК и кон дел од дипломатската заедница во земјата за изборно мешање што резултираше со прегласување во една изборна едница, избирачко место 2011, Теарце, на 25 декември 2016.

Државната изборна комисија како одговорна за спроведување на изборните процеси во Македонија, по препорака на ОБСЕ/ОДИХР беше зајкната во правниот и ИТ секторот.

Сепак, и покрај неколку позитивни забелешки, генерална оценка на ОБСЕ/ОДИХР е дека постои потреба од ревидирање на работата на ДИК и подобрување на внатрешната организација, ефикасноста и поголема транспарентност во процесот на спроведување на изборите. Дополнителна препорака е сите седници на ДИК да бидат отворени за јавноста и на тој начин да се придонесе кон јакнење на довербата на граѓаните кон оваа институција. На тој начин ќе се обезбеди донесување одлуки кои ќе бидат надвор од политичкото и партиското влијание.

Неспроведувањето на Избирачкиот законик, недоволна едукација на гласачкото тело, но и на Општинските изборни комисии и Избирачките одбори, како и рамноправна вклученост на етничките малцинства во структурата на ДИК, се сегменти за кои ОБСЕ/ОДИХР препорачува да се обрне внимание  и така да се подобри функционалноста и транспарентноста во спроведувањето на изборните процеси во Македонија.

Што се однесува до Избирачкиот список, задачата на ДИК, според Договорот од Пржино, беше да направи вкрстена проверка со базата на податоци од  11 државни институции и на тој начин да ја зголеми довербата на гласачите за исправноста и точноста на истиот. Ограничувањето на правото на глас само со важечка лична карта или биометриски пасош е спротивно на Уставот и ДИК мора да  обезбеди остварување на правото на глас на секој граѓанин. Тоа подразбира и измени во Изборниот законик во делот на Избирачкиот список.

Според извештајот на ОБСЕ/ОДИХР треба да се воспостават механизми за навремен и ефикасен надомест за сите гласачи кои не го оствариле своето гласачко право, поради отсутноста во Избирачкиот список, а соработката на ДИК со МВР треба да продолжи во насока на континуирано ажурирање на Избирачкиот список, кој од друга страна треба да биде постојано достапен за граѓанското општество и политичките партии.

Процедурални проблеми во делот на броењето на гласовите е забелешката и на 20 долгорочни и 300 краткорочни набљудувачи на ОБСЕ/ОДИХР на изборниот ден.

Над 750 извештаи за изборни нерегуларности пристигнаа во ЦИВИЛ на ден на изборите. Проблеми со Избирачкиот список, семејно гласање, поткуп на гласачи, кршење на изборниот молк, попречување на гласањето, насилство, опструкции во работата на набљудувачите, се само дел од нерегуларностите за кои известуваа набљудувачите на ЦИВИЛ.

За споредба, ЦИВИЛ во својот финален извештај „Избори 2016“  спроведувањето на предвремените парламентарни избори во 2016 го оцени како „наследство од десетгодишното институционално заробеништво кое го спроведуваат владејачките партии.“

Во таа насока, нерегуларностите и неефикасноста во изборниот процес во голема мерка беа одговорност на ДИК. Огромни домашни и меѓународни напори, стручност, поддршка и нова легислатива што ѝ беа дадени на располагање на Државната изборна комисија, не беа искористени во интерес на заштитата на гласачкото право и законитоста на изборите.

Хаваријата што настана со Избирачкиот список, не само што ги спречи гласачите во остварување на нивното уставно право на глас, туку недостапноста и затвореноста на ДИК предизвика револт кај гласачкото тело.

ЦИВИЛ во континуитет ја мониторираше политичката криза и состојбите во кои се креираа условите за спроведување на изборите на 11 декември, од кои се очекуваше ги почитуваат миниум поставените услови за слободни избори. За жал, „привидната“ мирна состојба оценета од ОБСЕ/ОДИХР резултираше со постизборни тензии кои уште повеќе се интензивираа со последните етнички тензии и насилства како реакција на одлуката за формирање на Влада од СДСМ.

Во пресрет на локалните избори 2017, ЦИВИЛ препорача и сѐ уште стои на истиот став, итна анализа и детална истрага на ДИК и нејзините тела и итни реформи во оваа институција. Она што ОБСЕ/ОДИХР го препорача во својот извештај во однос на ДИК во делот на нетранспарентноста и политичкото, односно партиското влијание врз оваа институција, како и несоработката со граѓанските организации што вршеа мониторинг на изборите, е предупредувањето со кое ЦИВИЛ излезе уште во извештајот „Дискфалификувана демократија“ од изборниот мониторинг во 2014 година. ЦИВИЛ упати сериозни предупредувања и препораки и во публикацијата „Слободни избори: Услов за кој не се преговара“, издаден во јули 2016 година. ДИК и другите релевантни институции се оглушија од сите добронамерни и конструктивни предлози на ЦИВИЛ и меѓународната заедница.

За сега, ниту одговор, а уште помалку одговорност сè уште нема од институциите.

Затоа, независно по кој извештај ќе се водат во итните реформи во пресрет на локалните избори 2017, институциите мораат внимателно да ги преземат сите неопходни чекори за надминување на големите предизвици во изборниот систем.

Како што сега  стојат работите, гласачите можат да очекуваат фантомите и починатите лица повторно да гласаат, а живите, постоечките гласачи, со уставно гарантирано право на глас, повторно да ја бараат (и да не ја најдат) правдата низ институционалните лавиринти.

Биљана Јордановска