Силајџиќ: Се е забрзано, затоа и промените ќе дојдат побрзо

Харис Силајџиќ, поет од Босна и Херцеговина, поранешен истакнат политичар и дипломат, во интервју за ЦИВИЛ - Центарот за слобода говори за неговата поетска збирка „Сарјечја“, која се промовираше вчера во Скопје. Иако во фокусот беа поезијата и уметноста,  со ваков соговорник е тешко да не се разговара и за други предизвици со кои се соочуваат општествата во регионов а и светот. Зборувавме за општественото влијание и начинот на кој денес се „консумираат“ уметноста, знаењето, образованието, и секако - политиката, за која Силајџиќ не сака воопшто да зборува (особено за онаа дневната), но е сепак - неизбежна.
Според Силајџиќ, се се движи премногу брзо, а општествата не наоѓаат време да одморат и да го „сварат“ напредокот. Се случува редукција на се, вклучително и на знаењето и информациите, и раслојување на општествата на малкумината што се дел од тој свет и напредок и многумина кои не ја живејат таа реалност. Во контекст на политиката на нашите простори - вели дека имаме знаење, но недостасува иницијатива за промени. Сепак, тој е оптимист дека поради брзината со која се движи напред човештвото воопшто,  промените ќе се случат побргу отколку што oчекуваме.

[youtube width="600" height="344"]https://www.youtube.com/watch?v=5snqJQvP4rI[/youtube]

Харис Силајџиќ, професор, арабист, политичар, поет... Првите асоцијации кога ќе се слушне вашето име во Македонија се секако и неминовно поврзани со политиката. Но, од каде поезијата или од кога поезијата во животот на Харис Силајџиќ, дали таа била потиснувана цело време под влијание на тоа што сте го работеле досега?

Добро рековте, потиснувана да, меѓутоа јас се занимавам повремено со многу малку објави, но пишувам откако знам за себе. Почнав да се занимавам со тоа многу порано отколку со политика. Така, едноставно, пишувам во глава ако не пишувам во хартија, секогаш пишувам, набљудувам и пишувам во глава. Нешто од тоа останува, а нешто, еве, и објавив. Многу од тоа за време на војната едноставно отиде, во една несредена ситуација, не можев да зачувам се што сум запишал, но ете, нешто сум зачувал. Поезија имаше и пред политиката и се врати по неа, во еден скромнa forma. И мило ми е што е така, бидејќи човек што може да пишува, тогаш е добар и е ОК. Дека му останало малку душа, и покрај политиката.

Харис Силајџиќ, некогаш политичар, отсекогаш поет

Тоа е збирка која се протега на најмалку пола век. Тоа во теоријата се вика поетички плурализам. Тука има секако влијание и она што се случуваше во последните години, кај нас посебно во 1992-95. Јас сакав тоа да го прескокнам, но едноставно не можев. Го има и тоа, има и лирски песни, коишто немаат никаква поврзаност со тие настани, има некои песни што се многу стари, има песни што се нови. Има и некои кои ќе ги допишувам, затоа, не се работи за некоја тематска збирка, напротив, има многу поетски плурализам.

Живее ли поезијата во Босна, некако впечаток е дека не само во Босна, туку и во Македонија и насекаде во светот, уметноста како да се консумира премногу брзо и овие фини форми на уметност, поезија или поконвенционални изрази, покласични изрази на уметност, како да отстапуваат или како да се повлекуваат пред ова што се случува, видео изразот...?

Тоа одлично го кажавте, вие направивте еден пресек на општествените ситуации во кои се наоѓаме сите, не само овде, туку и во целиот свет. Како и се друго, и уметноста брзо се создава и брзо се троши во овие времиња. Имаме забрзана историја, работите  се случуваат забрзано, тоа е еден предмет за себе. Забрзуваме поради самото забрзување, понекогаш и без никаква цел. Но, имаме чувство дека мора секој ден нешто ново да се случи, таков е светот во кој денес живееме. Мислам дека ќе биде проблем за сите општества, без разлика на развиеноста или заостанатоста на некои општества, тоа ќе биде проблем за целиот свет. Проблем е веќе за човекот. Го кажувам ова бидејќи, така да речам, ме повлековте за јазик. Мислам дека светот се одвојува брзо и неприродно, на оние кои се реалност, и оние кои живеат надвор од историјата. Мислам дека две третини од жителите во светот не живеат историја, не ја живеат таа стварност за која што се зборува. Дека постои едно малцинство кое го влече светот напред со невидена брзина, наметнува свое темпо, своја технологија. Сега,  прашањето е, што има тоа врска со уметноста? Не сакам за тоа многу да зборувам, затоа што е тоа посебен предмет, по мене многу важен, а многу е малку застапен во анализите на општествените движења. Мислам дека тоа ќе има големи последици. Се се редуцира, дури и книжевноста. Живееме во време кога многу не се размислува за ништо. Живееме во време на слогани и ни се чини дека знаеме се. Пример, ако се случува нешто во Кина, ќе прочитам две реченици некаде на интернет и тоа е тоа - јас знам се за Кина. Значи, има хоризонтала, а вертикала нема, и тоа ќе има свои последици. Една површност, бегство од една тема или од една ситуација во друга, затоа што сите мислиме дека мора постојано да се движиме. Било каква статика не е „кул“ - како што се вели денес. Секогаш нешто треба да се движи, секогаш треба нешто да се менува, и така натаму. А животот, сам по себе, е промена. Форсирани промени, форсирана брзина на промените - секогаш имало промени - но брзината со која се случува тоа во нашиот свет,  се плашам дека ќе има страшни последици, бидејќи луѓето не се во можност да следат. Мора да има една дистанца помеѓу случувањето и неговата примена, некаква дистанца мора да постои, за човекот да може да размисли за нешто. Мора да има период на некаква контемплација, или да кажам грубо, „варење“ на случувањата.

Прашината да легне, како што се вели....

И човек да го прифати тоа. Арнолд Тоинби (Arnold Toynbee), според мене, еден од најважните истражувачи на цивилизацијата, вели дека цивилизациите секогаш напредувале, па се одмарале, за во еден момент да се сретнат со нови, на еден друг начин. Така што, тие две ДНК треба да се сретнат, да се зближат, за тоа да стане дел од човекот. Оваа цивилизација нема намера да се одмори, тоа е проблемот. Досега сите цивилизации се одмарале, оваа цивилизација нема намера да се одмора. Брзина поради брзината. Брзината е цел сама по себе, и тоа не е добро. Доаѓа до редукција, која едноставно, не дозволува никаква длабочина. Затоа, да речеме, пишувањето  песни во ова време, или каков било поголем пишувачки потфат, да речеме од 300-400 страници, како што имавме порано - ние сме читале „Војна и мир“, тоа се големи книги и уживавме во нив - едноставно, сега тоа е невозможно, луѓето не сакаат да читаат, не знам колку е тоа вистина, но знам дека тоа е поради редукцијата. Редукцијата на јазикот може да биде многу опасна, јас малку во моите песни за тоа говорев.

Потполно сте во право кога велите дека тоа е една дисхармонија помеѓу тоа што се случува, а се случува многу брзо, и она што човекот може да го прими. Колку Харис Силајџиќ успева да ја најде таа хармонија сам за себе?

Многу повеќе отколку порано и тоа многу ме радува. Јас сум во години кога човек што ја доживува природата на друг начин. Порано се тоа ми беше убаво, но не живеев со неа, не ја ни забележував практично, и мене тоа ми претставува големо задоволство. Затоа, имам време да размислам за работите, нешто да напишам, не морам тоа да го објавам, па имам време да го проширам, да го продлабочам.. И тоа е затоа што имам време. Ако човек нема време, тогаш е невозможно да прави било какви сериозни анализи, за било што.

Во ова интервју не зборувавме директно за политиката, ја почитувавме вашата желба дека не сакате да зборувате за политика. Но, сепак, сакам да ве прашам, зошто е тоа така?

Видете, моето директно учество во политиката беше речиси две децении, во едно многу згуснато време, во едно многу тешко време. Мислам дека дадов доволно од мојот живот за тоа. Сега, едноставно ми треба една дистанца од сето тоа. Второ, не сакам да се мешам во секојдневна политика, но можам да дадам моја опсервација. Забележувам секаде една нервоза, одвоеност на граѓаните од политиката, на некој начин. Како да чувствуваат дека едноставно доаѓа до раслојување или стратифицирање во општеството, еден слој се одвојува и тоа прави нервоза. Ова се главно егалитарни општества.

Харис Силајџиќ

Ќе успеат ли граѓаните да ја вратат политиката кај себе?

Нема друг пат до демократијата, како што рекол Черчил - има многу недостатоци, но се друго е полошо. Затоа, нема друго, а патот до демократијата има застои, има погрешни насоки па мора да се враќате на почеток, и тоа нема тоака едноставно да оди. Образованието е многу битно, многу е полесно сето тоа да се постигне со луѓе кои се образовани. Јас гледам во ова една позитивна нота, гледам многу образовани луѓе на овие простори. Но, тие немаат иницијатива, тоа е една карактеристика на овие општества, на овие простори. Немаат иницијатива, бидејќи сметаат дека немаат доволно простор за иницијатива. Во другите општества автоматски преземаат иницијатива, го имаат она што социолозите го нарекуваат во западните општества „спонтан социјалитет“. Општество кое спонтано се собира и организира - тоа го немаме овде. Ние чекаме некој друг да го направи тоа за нас. Кога ќе се достигне критична маса на луѓе кои сакаат промени, не овој тип на популистичка врева, политичка галама, туку сериозни промени, кои ќе ги придвижат младите луѓе. Ни недостига тој елемент. Полесно е создавање на посреднички групи кои ќе знаат да се организираат за да посредуваат меѓу поединците и општеството. Зашто Западот во тоа успева? Затоа што таму тоа е традиција и никој од никого не чека нешто да му се направи, тие тоа го прават самите. Во однос на образованието, јас не гледам некоја разлика, јас дури гледам и предност на овие простори. Луѓето се мошне образовани, иако ние мислиме дека не се, но тие се образовани, кога ќе направиме некоја споредба. Но, ова недостига. Додека не разберат дека се слободни да го организираат својот живот, да ги организираат своите здруженија, без разлика за какви асоцијации се работи, да го променат тој живот. Додека тоа не се направи, не може ниту економијата да се поправи. Има голема врска помеѓу културата - вклучувајќи ги навиките и обичаите, менталитетот и економскиот просперитет. Има прекрасни студии напишани за тоа, јас би го препорачал познатото дело на Френсис Фукујама, „Судир на култури“ каде тоа се гледа добро, тоа е една мошне сериозна студија. Може да ви посочи за било кое општество, што се случува и зашто тоа се случува. Да речеме, еве во Босна, ние се прашуваме, имаме ресурси во Босна, зашто ништо не се случува со тие ресурси? Немаме преголем број на жители. Зашто не напредуваме на тој план? Не можеме, затоа што тоа побарува одредени општествени и културни промени.

Гледате ли дека ќе дојдат тие културни или културолошки промени или промени во традицијата на овие балкански простори? Брзо или не толку брзо?

Јас сум оптимист. Ние живееме многу брза историја, тоа што се случуваше пример за 20 години сега се случува за 5 години. Едноставно, живееме во таков свет, сакале ние или не. Затоа, и тие промени брзо ќе се одвиваат. Погледнете што се случи во последните 10/15 години? Многу работи се случија, многу се сменија, се оди побрзо. Технологијата секако е многу важна, ама зад технологијата, на крајот на краиштата, треба да го бараме човекот, човекот е битен. Колку тоа му треба на човекот, колку може да го усреќи, колку може да му помогне да напредува. Еве и бавењето со овакви непрофитабилни работи каква што е книжевноста, може да помогне во развојот на младите луѓе, посебно во еден одреден правец. Значи, не само економски просперитет, туку и напредок на човекот интегрално, тоа што го прави среќен. Материјалното само по себе не може да усреќи. Затоа, и тоа што денес тешко се пробива и е исто така редуцирано, јас не зборувам за тие културални елементи, тогаш... Јас сум сепак оптимист, и мислам дека многу брзо ќе добиеме една друга генерација на луѓе кои на друг начин ќе им пристапат на проблемите. Тоа ќе се случи побрзо отколку што ние мислиме, бидејќи се се одвива побрзо отколку што сме очекувале.

Петрит Сарачини

Камера и фотографија: Дехран Муратов